فرار مغزها یا بازگشت مغزها؟
مجید سمیعی جاودان یا تورانِ میرهادیِ شادروان؛ به بچه هامون چی بگیم؟ (باز نشر سخنرانی سال ۱۳۹۶)
💠دکتر فردین علیخواه(جامعه شناس):
پروفسور مجید سمیعی به مناسبت جشن آغاز سال تحصیلی مهمان دانشگاه ما بود.
چند نفر از دانشجویانم در اتاقم نشسته بودند.
با توجه به وضعیت غیرعادی دانشگاه به مناسبت این جشن، حرف به فرار مغزها کشیده شد.
یکی از دانشجویانم گفت:“استاد، شما که می گید باید موند و به کشور خدمت کرد؛ می بینید میشه از اول جوونی رفت آلمان و در یک کشور دیگه موثر بود. و در اواخر عمر به وطن برگشت و اینقدر هم عزّت و احترام دید”.
هر چند در پاسخ به او گفتم که “شاید اشتباه فکر می کنی چون پروفسور حسابی در ایران موند و قدرش هم دونسته شد” ولی نکته ای که آن دانشجو گفت مرا به تأمّل واداشت.
آنچه در این مطلب کوتاه می نویسم نه نقد عالمان، بلکه بررسی دو فرهیخته ایرانی به قصدِ تأمّل بیشتر درباره مسألۀ “ترکِ وطن” است.
🔸مجید سمیعی پس از اتمام دوره دبیرستان به کشور آلمان می‌رود. و تحصیل در رشته پزشکی را آغاز می کند.
در سال ۱۳۴۹ موفق به اخذ تخصص؛ و در همان سال معاون دپارتمان جراحی مغز و اعصاب دانشگاه ماینتز می شود.
دَر سال ۱۳۵۰ درجۀ پروفسوری را دریافت می کند. در این سال که وضعیت اقتصادی ایران مناسب بوده و وارد دوره شکوفایی شده بود، دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی) ضمن پیشنهاد ریاست دپارتمان رشته جراحی مغز و اعصاب، تلاش می کند تا او را به بازگشت به وطن و خدمت به کشورش ترغیب کند. ولی ایشان زندگی و کار در آلمان را ترجیح می دهند و در سال ۱۳۵۶ ریاست دپارتمان جراحی مغز و اعصاب در بیمارستان نورداشتات آلمان را می پذیرند. که به مدت ۲۶ سال یعنی تا سال ۱۳۸۲ ادامه پیدا می‌کند.
پس از این سال به دلیل فراغت بیشتر و رفت و آمد به ایران، به تدریج اخبارشان در رسانه های کشور مطرح و در مدتی نه چندان زیاد به چهره ای ملّی تبدیل می شوند.
🔸توران میرهادی در سال ۱۳۲۵ به فرانسه می رود و تحصیل در رشته روان شناسی تربیتی را آغاز می کند.
مادرِ ایشان؛ آلمانی بوده و با مجسمه سازی، نقاشی و موسیقی آشنایی داشت. بانو توران ۵ سال بعد فارغ التحصیل می شود.
با توجه به پیشینه خانوادگی و تحصیلی، او به راحتی می تواند در یکی از کشورهای اروپایی کار و زندگی کند. ولی با این وجود، در حوالی سال ۱۳۳۰به ایران, که وضع مناسبی هم نداشت؛ بازمی گردد.
پس از بازگشت، کودکستان، دبستان و مدرسۀ راهنمایی« فرهاد » را تأسیس می کند که معمولا بسیاری از شیوه های آموزشی نوین ابتدا به شکل آزمایشی در این مدارس اجراء می شدند.
بانو توران در کنار کار با کودکان، به تربیت مربیان و معلمان کودک می پرداخت و دانش و تجربه خود را در اختیاز آنان قرار می داد.
او بیش از ۵۰ سال ازعمر خود را به شکل مستقیم و غیر مستقیم صرف تعلیم و تربیت کودکان ایران زمین کرد و در آبان ۱۳۹۵ چشم از جهان فروبست.
واقعیت آن است که سرگذشت پروفسور سمیعی و بانو توران دو مدل در زمینۀ مواجهه با ایران پس از اتمام تحصیلات در کشوری پیشرفته هستند. یکی در کشور پیشرفته می ماند و در همانجا زندگی می کند و پس از بازنشستگی به ایران بازمی گردد.
دیگری با وجود امکان انتخاب یک زندگی آرام و مرفّه، خدمت به کشورش را ترجیح می دهد و علیرغم همه مشکلات و نابسامانی ها، به وطن بازمیگردد.
به راستی اگر ما معلمان در معرض پرسش دانشجویان قرار بگیریم کدام مدل را باید به آنان توصیه کنیم؟برگردند و به وطن شان خدمت کنند یا همانجا بمانند و پس از خدمات ارزنده به کشور میزبان، در دوره فراغت به ایران بیایند و “خدماتی هم” برای کشورشان انجام دهند؟
اگر پاسخ مرا بخواهید باید بگویم که پروفسور مجید سمیعی را دوست دارم و برای ایشان بی نهایت احترام قائلم. ولی در مقابل بزرگ زنانی چون بانو توران از جایم بلند می شوم و ساعت‌ها برایشان کف می زنم. جنبۀ دیگر موضوع اما شیوه مواجهه جامعۀ ما با حوزۀ کاریِ این دو فرهیخته است.
وقتی عکس پروفسور سمیعی را در قسمت عکس‌های سایت گوگل جستجو میکنم ده‌ها نفر از مقامات و بازیگران را میبینم که خودشان را به او چسبانده اند.
وقتی عکس بانو توران را جستجو میکنم. بیشترِ عکس‌های او تکی و پرتره اند و تاریخِ عکس‌ها نشان می‌دهد که بیشتر آنها پس از مرگش منتشر شده اند. جامعۀ قدرناشناسی هستیم.
عالمان حوزه پزشکی و آنان که مغز و قلب را جراحی می کنند همواره دیده می‌شوند. چون با جسم سروکار دارند ولی عالمان علوم انسانی که با جان سروکار دارند. و عمر خود را صرف پرورش آن چیزی می‌کنند که باید در مغز و قلب آدمی جای گیرد دیده نمی‌شوند.
جامعۀ ما بیماری جسمی را خوب می فهمد ولی عقب ماندگی تربیتی را نه!!!
نوشته: دکتر فردین علیخواه جامعه شناس
اگر از خواندن این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
روی لینک زیر کلیک کنید.
