بته جقه در هنر ایران
گردآوری: ندا حاج رسولی
با نگاهی هر چند گذرا به تاریخ هنرهای سنتی ایران، ردپای پر رنگ نماد «بته جقه» را در صنایع دستی ایرانی به وضوح مشاهده می‌کنیم.
نقش بته جقه در هنرهای سنتی ایران از قبیل کاشی، سفال، نساجی، خاتم، پارچه، قالی، شال بافی، گلیم، ترمه و پته بسیار مورد توجه بوده و مورد توجه باقی مانده است.
در رابطه با معنا و مفهوم نقش و طرح بته جقه تفسیرها و برداشت‌های متفاوتی وجود دارد.
بسیاری بته جقه را نمادی از سرو خمیده می پندارند و بر این باورند که سرو خمیده در ایران باستان نماد فروتنی بوده است.
بته جقه در هنر ایران
درخت سرو در ایران باستان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و دارای مفهومی معنوی می باشد.
در ادبیات کلاسیک فارسی به این نکته برمی‌خوریم که واژه ی «بته» یا همان «بوته» به درخت سرو اطلاق می شده است.
در ادبیات کلاسیک فارسی نیز درخت سرو نماد عزت نفس و آزادگی می‌باشد.
در شاهنامه فردوسی در داستان پادشاهی گشتاسب به داستانی بر می خوریم که: زرتشت به نزد گشتاسب پادشاه کیانی می آید تا او را به گرویدن به دین زرتشت دعوت نماید.
گشتاسب دعوت او را اجابت می نماید و پیرو دین زرتشت می شود. زرتشت درخت سرو آزاده‌ای را برای گشتاسب از بهشت هدیه می آورد.
گشتاسپ به وزیر و داماد خود به نام جاماسب فرمان می دهد که آن درخت را به عنوان نشانی از پیوستن او به آیین زرتشت، در کنار نزدیکترین آتشکده در کاشمر بکارد.
در برخی از آثار به جا مانده بعد از حمله اعراب به ایران این واقعیت ذکر شده است که ایرانیان در کاشمر درخت سروی با قدمت ۱۴۰۰ سال را مقدس می‌دانستند و آن درخت را درخت زرتشت می‌پنداشتند.
متوکل خلیفه عباسی دستور قطع درخت را صادر می کند و آن را نابود می سازد.
در رابطه با قدمت نماد بته جقه مستنداتی در دست داریم. در یکی از حفاری‌هایی که توسط باستان شناسان روسی در سال ۱۹۴۹ در دره‌ی پازیریک انجام پذیرفت در کنار قالی معروف پازیریک، قمقمه ای از جنس چرم نیز یافت شد که منقوش به نقش بته جقه بود.
بعد از آزمایشات متعددی که توسط باستان شناسان روی این قمقمه انجام شد، قدمت این قمقمه در حدود ۲۵۰۰ سال تخمین زده شد.
با استناد به قدمت این قمقمه و یافت نقش بته جقه روی آن، به راحتی سن نماد بته جقه را می توان تخمین زد.
برخی محققان منشا و پیدایش بته جقه را در عصر هنر ایلامی-آشوری و سرانجام آن را در عصر هنر هخامنشی دانسته‌اند.
با گذشت زمان و بررسی‌های محققان شرق شناس در این زمینه، به لباس‌های سلاطین عثمانی برمی‌خوریم و شاهد طرح و نقش و نگارهای متفاوت بته جقه در طغراهای سلاطین عثمانی هستیم.
بته جقه در هنر ایران
رد پای بته جقه را بر بالای کلاه پادشاهان ایرانی در کنار پر پرندگان نیز میتوان به کرات مشاهده کرد.
برخی محققین نماد بته جقه را برگرفته از آتش مقدس، یا شبیه به کاج، یا شبیه به نخل، به بادام، به گلابی و هم‌چنین به کیسه چرمی، به شکل مشت بسته و حتی به شیارهایی که برحسب اتفاق رودخانه جومنا در مسیر خود از دره کشمیر به جلگه‌ی هندوستان ایجاد می‌کند، تشبیه کرده‌اند.
برخی منشا ظهور نماد بته جقه را هندوستان می پندارند، اما مستندات تاریخی خلاف این عقیده را اثبات می کند. اما طرح بته جقه در صنعت پارچه بافی و منسوجات کشمیر هندوستان به وفور دیده می‌شود.
امروزه در هنر مدرن و حتی در صنعت مدرن پارچه بافی‌های اروپا طرح بته جقه از محبوبیت فراوانی برخوردار گشته است.
نماد بته جقه با هنر ایرانی گره خورده است و به صورت یک نماد از هویت ملی ما ایرانیان جلوه‌گری می‌کند. شاید با دانستن مفهوم این نماد و فلسفه و قدمت این طرح ایرانی از این پس با دیدن بته جقه با نگاهی ژرف تر به آن بنگریم.
.
.
