ايرانيان باستان روز يكم دی ماه را «روزخور» يا «دی گان» نام گزاری كرده اند. به عبارتی نياكان ايرانی ما بر اين باور بودند كه بعد از اتمام شب يلدا كه طولانی ترين شب سال است، خورشيد زاده می شود و به دنيا زندگی میبخشد. در گاهشمار ايران باستان هر گاه نام روز با نام ماه يكسان میشد جشن برپا میشد، بنابراين اول ماه دی كه دی روز نام دارد به جشن بزرگ خرم روز اختصاص داده شده است.
جشن های زمستانی در ایران باستان
جشن های ایران باستان از قدیمیترین رویدادهای تاریخی در ایران به شمار میروند و پژوهشگرانی که بقایای آن دوران را مورد بررسی قرار دادند، بسیاری از وقایعی که در آن دوران به عنوان جشن های دوازده ماه سال نام برده می شد، را ثبت و دسته بندی کردند. این مراسمها حائز اهمیت بالایی بودند و با تدارکات کامل برگزار میشدند. جشن دیگان نیز مانند شب یلدا و جشن آذرگان، به عنوان جشنی به مناسبت فرا رسیدن زمستان و سرما برگزار میگردد.
جشن دی گان چیست؟
پيروان آیین مهر نيز روز اول دی ماه را روز زاده شدن خورشيد میدانستند. برخی از محققان معتقدند كه در گذشته های دور، سال جديد از اول دی ماه شروع میشده است و يكم دی ماه يا روز خورشيد اولين روز سال بوده است.
دی يكی از صفات خداوند شمرده شده است و بدين جهت جشن دی گان جشنی بزرگ و مهم به حساب می آمده است. با استناد به برخی از كتاب های تاريخی مورخين بر اين باورند كه روز يكم دی ماه يا همان خرم روز، روز برابری و برادری بوده است.
در اين روز شاهان و بزرگان هم جامه های ساده می پوشيدند و اختلاف طبقاتی در اين روز كاملا از بين می رفته و همگان يكسان و برابر در اين روز در كنار يكديگر جشن می گرفتند. دَر اين روز هيچ دستوری صادر نمی شد و هيچكس ملزم به اجرای دستورات ديگران نبوده است. در روز جشن دی گان جنگ و خونريزی و شكار ممنوع بوده است و حتی سر هيچ حيوانی بريده نمیشده است.
ابوريحان بيرونی در كتاب اثارالباقيه در رابطه با جشن دی گان چنین می نويسد:
«در این روز عادت ایرانیان چنین بود که پادشاه از تخت شاهی به زیر میآمد و جامه سپید میپوشید و در بیابان بر فرشهای سپید مینشست. پادشاه با دهقانان و برزیگران مجالست میکرد و در یک سفره با ایشان غذا میخورد و میگفت: «من امروز مانند یکی از شما هستم و من با شما برادر هستم؛ زیرا قوام دنیا به کارهایی است که به دست شما میشود و قوام عمارت آن هم به پادشاه است. من که پادشاه هستم با شما برزیگران برادر خواهم بود و مانند دو برادر مهربان خواهیم بود؛ بهخصوص که دو برادر مهربان، هوشنگ و ویکرد چنین بودند…»
امروزه هموطنان زرتشتی مان بنا به گاهشمار خود چهار روز را در ماه دی را به مناسبت دی گان جشن برپا می كنند. آنها معتقدند كه چهار جشن ماهينه با نام ديگان وجود دارد كه به ترتيب اورمزد روز برابر با ٢٥ آذرماه، دی به آذر برابر با ٢ دی ماه، دی به مهر برابر با ٩ دی و دی به دين برابر با ١٧ دی ماه خورشيدی هستند. جشن ها و آيين های باستانی نياكان ما هويت ملی ايرانیان است، خوب است كه در ترويج و اطلاع رسانی در مورد اين جشن ها كوشا باشيم.
زمان و مکان برگزاری جشن دیگان
این جشن را در سه روز مختلف از دی ماه برگزار می کنند. این روز ها را با نام جشن دی زرتشتیان نیز معرفی می کنند. افراد در روز های دوم، نهم و هفدهم دی ماه این جشن را برگزار می کنند.
در این روز افراد آتش روشن کرده و به دور یک درخت سرو قدیمی جمع می شوند. البته در بسیاری از مناطق نیز این جشن در آتش کده ها برگزار می گردد.
آداب و رسوم جشن دیگان
برای شناخت بهتر این روز، باید آداب جشن دیگان را بشناسید. در این روز ها، افراد هیچ گونه کار اشتباه و ناپسندی انجام نداده و حتی هیچ حیوانی را نمی کشند. ایرانیان باستان در این روز با راز و نیاز با خدا پرداخته و در کنار یک درخت سرو جشن و پایکوبی می کردند. مردم در این روز سیر می خوردند و آب انگور می نوشیدند.
علاوه بر این، سبزیجات را با گوشت پخته و در این روز نوش جان می کردند. این کار ها را به منظور محافظت خود از شر شیطان انجام می دادند. غذا هایی که در این روز میل می کردند، نشان از مقابله با سرما داشته و از این طریق خود را در برابر بیماری های ایمن می کردند. امروزه نیز این آداب و رسوم تا حدودی پا بر جا بوده و در برخی از مناطق کشور انجام می گیرد. افروختن آتش و هدیه دادن به یکدیگر، از آداب و رسوم رایج در این جشن می باشد.
جایگاه دیگان در فرهنگ ایرانی
ایرانیان از گذشته این روز ها از ماه دی را محترم شمرده و برای آن ها ارزش قائل بودند. امروزه نیز بسیاری از افراد از ایرانیان باستان پیروی کرده و جشن دی زرتشتیان را برگزار می کنند. این جشن می تواند فرصتی برای برگزاری دورهمی و بر پایی جشن و پایکوبی باشد.
از این رو اکثر افراد به حضور در این جشن ها علاقه مند بوده و تمایل دارند که در این مراسم شرکت کنند.
شباهت و تفاوت جشن دیگان با سایر جشنهای ایرانی
در مقایسه این جشن دی زرتشتیان با بسیاری از جشن های ایرانی، متوجه می شوید که میان آن ها شباهت ها و تفاوت هایی وجود دارد. از این رو برای شناخت بهتر این جشن ها خوب است که به بررسی این شباهت و تفاوت ها بپردازیم. روز دیگان از نظر هدف و علت بزرگداشت با دیگر جشن ها متفاوت است.
در آیین ایران باستان، هر یک از این جشن های باستانی با هدف خاصی بر پا می شدند. البته معمولا در همه این جشن ها ستایش خدا، پایکوبی و روشن کردن آتش وجود دارد. نوع غذا هایی که افراد در این جشن ها می خورند و کار هایی که انجام می دهند، با هم تفاوت دارد.
