در دل جنگل های مهآلود و کوهستانهای سرسبز مازندران، رسمها و آیینهایی جریان دارد که ریشه در اعماق باورهای مردم این خطهدارند. یکی از این آیینهای زیبای بومی که کمتر شناخته شده اما دارای مفاهیم عمیق فرهنگی، زنانه و اجتماعی است.
رسم چلهبرون (چلهبُرون) یا جشن گذر از دوران نفاس زنان پس از زایمان است. این رسم که در برخی روستاهای مازندران هنوز هم کم و بیش برگزارمیشود، آیینی زنانه، شاد، و سرشار از همدلی و احترام به مادر است. در این مقاله به بررسی همهجانبهی این رسم زیبا، فلسفه آن،شیوه اجرا، نمادهای فرهنگی و جایگاهش در بافت اجتماعی جامعهی مازندرانی میپردازیم.
چله برون چیست؟
اصطلاح «چلهبرون» از دو واژهی «چله» و «بُرون» ساخته شده است. در زبان مازندرانی و فارسی، «چله» به ۴۰ روز پس اززایمان اشاره دارد که دورهی نفاس یا دوران نقاهت پس از زایمان برای زنان محسوب میشود.
«برون» نیز به معنای «پایان یافتن» یا «بیرون رفتن» است. بنابراین، «چلهبرون» به مراسمی اطلاق میشود که در پایان این دوران برگزار میشود و نشانهای است ازبازگشت زن به زندگی عادی، فعالیت اجتماعی و حتی حضور مجدد در آیینهای مذهبی یا جمعی.
در باور سنتی، این ۴۰ روز زمان پاکسازی بدن و روح زن زائو است؛ زمانی که او در خانه میماند، از جمع فاصله میگیرد، و از انجامبسیاری از فعالیتها معاف یا حتی منع میشود. آیین چلهبرون، جشن خروج از این دورهست؛ جشنی برای سلامت مادر، خوشقدمینوزاد، و بازگشت مادر به جریان عادی زندگی.
چلهبرون چگونه برگزار میشود؟ آداب و رسوم آن چگونه است؟
در روستاهای مازندران، بهویژه در بخشهایی از سوادکوه، قائمشهر، و بابل، این آیین با جزئیات خاصی برگزار میشده است. چلهبرونمعمولاً در چهلمین روز پس از زایمان انجام میشد، گرچه در برخی خانوادهها، بنا به شرایط جسمی یا فصلی، ممکن بود کمی زودتر یادیرتر انجام شود.
مهمترین اجزای مراسم چلهبرون شامل موارد زیر است:
حمام چله
مادر در صبح روز چهلم، با کمک مادر، خواهر یا زنان فامیل، به حمام میرفت. این حمام فقط برای تطهیر نبود،بلکه جنبهی نمادین داشت؛ یعنی پاکشدن از انرژیهای منفی، خستگی زایمان و آمادهشدن برای بازگشت به زندگی عادی. گاهی در آبحمام مواد خوشبو مانند گل محمدی یا سبزیهای معطر سنتی میریختند.
لباس نو و سنتی
پس از حمام، زن زائو لباسی نو، رنگارنگ و محلی میپوشید که نشان از ورود به مرحلهای تازه داشت. دربسیاری از موارد، لباس سنتی مازنی همراه با سربندهای گلدار استفاده میشد.
مراسم زنانه و سفره چلهبرون
بعد از حمام، فامیل و زنان محله به خانهی زن زائو میآمدند. سفرهای مخصوص چلهبرون پهنمیشد که شامل خوراکیهایی چون شیر برنج، آش دوغ، نان سنتی، کلوچه، حلوا، گردو، تخممرغ رنگشده و گاهی خورشهای محلی بود. نذریهایی ساده اما نمادین که پیام سلامتی، خیر و برکت داشتند.
هدایا برای مادر و نوزاد
مهمانها برای مادر و نوزاد هدایایی میآوردند. این هدایا ممکن بود شامل پارچه، لباس بچه،اسباببازی محلی، یا حتی مقداری پول نقد باشد. هدایا نوعی دعای عملی برای سلامت مادر و کودک محسوب میشد.
موسیقی و آواز زنانه
در برخی مناطق، زنان با خواندن لالاییهای سنتی، آوازهای محلی و حتی اجرای حرکات نمایشی یاشوخیهای مخصوص زنان، فضای جشن را گرمتر میکردند. این اجراها فقط سرگرمی نبودند، بلکه نوعی بازگشت روحی مادر به شادیو اجتماع محسوب میشدند.
فلسفه و کارکردهای فرهنگی چلهبرون
رسم چله برون در مازندران نهفقط یک جشن ساده، بلکه تجلی مجموعهای از باورهای فرهنگی و اجتماعی دربارهی جایگاه مادر، زایش و نقش زنان در جامعه است. در فرهنگی که تولد را هم زمان با خطر و برکت میبیند، چهل روز اول بعد از زایمان بهنوعی دورهای مقدس و مرزی است. عبور از آن، مانند عبور از پل میان مرگ و زندگیست. چلهبرون، جشنی برای زندهماندن، زاییدن، و بازگشت بهزندگی است.
این آیین همچنین فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی میان زنان بوده است. زنان فامیل و محله با مشارکت در این مراسم، همدلی، پشتیبانی و حمایت خود را از مادر نشان میدادند. در فضایی که همصحبتی، شوخی، روایت تجربههای زایمان و مادری رد وبدل میشد، زن تازهزاییده از حس تنهایی خارج میشد و به جامعه زنان بازمیگشت.
آیا چلهبرون هنوز برگزار میشود؟
با تغییر سبک زندگی، شهرنشینی، کمرنگشدن آیینهای محلی و نقش رسانهها، رسم چلهبرون مانند بسیاری از سنتهای شفاهی دیگربهتدریج در حال فراموشی است.
امروز دیگر کمتر زنی ۴۰ روز کامل را در خانه میماند، کمتر کسی به حمام چله میرود یا سفرههایمفصل سنتی میچیند. اما در برخی روستاهای مازندران، هنوز این رسم با شکلهای سادهتر برگزار میشود.
نکته اینجاست که چلهبرون فقط یک رسم نیست، بلکه یک مفهوم فرهنگیست که میتواند با شکلهای مدرن هم ادامه یابد. مثلاًایجاد گروههای مادرانه برای حمایت روانی و عاطفی از زنان تازه زایمانکرده، یا برگزاری مراسم کوچک خانوادگی برای آرامش مادران درروز چهلم، میتواند بازتابی مدرن از همان روح چلهبرون باشد.
سخن اخر
رسم چلهبرون یکی از زیباترین جلوههای فرهنگ زنانه در مازندران است که در آن، تقدیر از مادر، احترام به زایش و همدلی زنانه بهاوج میرسد.
این آیین به ما یادآوری میکند که چگونه سنتهای محلی، حتی در کوچکترین شکل خود، میتوانند پاسخهایی فرهنگی،عاطفی و اجتماعی به نیازهای انسانی بدهند. شاید وقت آن رسیده باشد که با بازخوانی و احیای چنین آیینهایی، از تجربهی نسلهایگذشته بهره بگیریم و به مادرانمان یادآور شویم که تنها نیستند.
———————————
شما یا خانوادهتان تجربهای از آیین چلهبرون دارید؟
تجربه و خاطره خود را در بخش نظرات به اشتراک بگذارید تا دیگران با فرهنگ غنی مازندران آشنا شوند.
همچنین این مقاله را با دوستان و خانواده به اشتراک بگذارید تا این سنت ارزشمند زنانه فراموش نشود
