فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحق عطار کدکنی نیشابوری شاعر و عارف نام آور ایران در قرن ششم و آغاز قرنهفتم است. ولادتش به سال ۵۳۷ در کدکن از توابع نیشابور اتفاق افتاده است.از ابتدای کار او اطلاعی در دست نیست جز آنکه نوشتهاند پدر وی در شادیاخ نیشابور، عطار عظیم القدری بود و بعد از وفات او فریدالدین کار پدر را دنبال کرد و دکان عطاری (دارو فروشی) آراسته داشت.
زندگینامه عطار نیشابوری
عطار نیشابوری (Attar of Nishapur)، با نام اصلی فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، در سال ۵۴۰ هجری قمری درنیشابور چشم به جهان گشود. در مورد جزئیات دقیق مربوط به زندگی و مرگ او و همچنین مؤلف اصلیِ بسیاری از آثار منسوب به وی،در میان پژوهشگران، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. تنها چند تن از معاصران عطار نیشابوری از جمله عوفی، نصیرالدین طوسی وحمداللّه مستوفی از وی یاد کردهاند. در تمامی این منابع، از عطار بهعنوان مردی نیشابوری نام برده شده است.
با وجود اینکه اطلاعات چندان جامعی دربارهی عطار نیشابوری وجود ندارد، برخی منابع ذکر کردهاند که عطار به حرفهی داروسازیمشغول بوده و خود به بسیاری از مراجعان و مشتریان رسیدگی میکرده است. وی در عین حال، به نوشتن کتاب و مطالعه نیز میپرداختهاست. اینطور به نظر میرسد که عطار در زمانهی خود، بهجز نیشابور، در نقاط دیگر چندان شاعر شناختهشدهای به شمار نمیآمدهاست. بسیاری از همعصران وی عمدتاً دربارهی دیوان تأثیرگذار و برجستهی عطار نیشابوری صحبت میکنند و اغلب به یکی از اشعارروایی او، یعنی منطقالطیر، اشاره مینمایند. از نیمهی دوم قرن هفتم به بعد اما، آثار منثور عطار نیشابوری بسیار مورد توجه قرارگرفت. عظمت شخصیت عارفانهی او تا قبل از قرن نهم هجری قمری به طور کامل کشف نشد. پس از آن بود که کار و آثار عطارنیشابوری مورد توجه قرار گرفت و ابعاد مختلف این شخصیت برجسته بر همگان روشن شد.
بهترین کتابهای عطار نیشابوری
کتاب منطقالطیر (The Conference of the Birds): منطقالطیر یا مقامات الطیور بزرگترین اثر عطار نیشابوری است. اینمنظومهی تمثیلی جستوجوی پرندگان را برای سیمرغ افسانهای به تصویر میکشد. آنها میخواهند او را پیدا کرده و پادشاه خودنمایند. در صحنهی پایانی، پرندگان که از سفر جان سالم به در بردهاند، با تأمل در انعکاس آینهوار تصویر خود در سیمای سیمرغ،متوجه میشوند که آنها و سیمرغ یکی هستند. داستان شیخ صنعان طولانیترین داستان روایتشده در این اثر است.
کتاب الهینامه و کتاب مصیبتنامه: از میان دیگر آثار مهم عطار نیشابوری میتوان به دو کتاب الهینامه و مصیبتنامه اشاره کرد. هردو این آثارْ تمثیلهایی عرفانی هستند. الهینامه متشکل از داستانهای کوتاه و بلند است و همهی این داستانها در راستای داستانیاصلی تنظیم شدهاند. مصیبتنامه نیز شرح گرفتاریها و مصیبتهای سالک است و پس از منطقالطیر، مهمترین منظومهی عطارنیشابوری محسوب میشود.
کتاب تذکرةالاولیا (Tazkirat al-Awliya): عطار نیشابوری در تذکرةالاولیا، منبعی ارزشمند از اطلاعات دربارهی زندگی نامهی صوفیاناولیه، بهویژه قدیسین، شارحان، پیشگامان تصوف و عرفای مسلمان، آورده است. عطار در این کتاب به شرح حال و سرگذشت هفتاد و دوتن از اولیاء و مشایخ تصوف پرداخته است که از امام جعفر صادق آغاز شده و به حلاج ختم میشود. این تنها اثر منثور عطار نیشابوریاست.
گفتنیست که بسیاری از بهترین آثار عطار نیشابوری، از جمله کتاب صوتی منطقالطیر و کتاب الکترونیک مصیبتنامه در سایت کتابراهموجودند.
سبک نگارش و دیدگاههای عطار نیشابوری
جهان فکری عطار نیشابوری که در آثار او به تصویر کشیده شده است، تمامی تحولات اولیهی عرفان اسلامی و ادبیات عرفانی را همراهبا پیامدهای تجربی، نظری، علمی، آموزشی و ابداعی آن بازتاب میدهد. موضوع اصلی آثار عرفانی عطار نیشابوری رابطهی انسان باخدا و طریقهی بدل شدن به اولیای الهیست. او مواضع خود را از طریق بحثهای نظری و موعظههای پندآمیز مطرح میکند.
آنچه عطار نیشابوری میگوید نهتنها از عقاید و نظرات صوفیانِ مسلمان نشئت گرفته است، بلکه میراثی قدیمیتر را نیز در بر میگیرد. عطار همچنین داستانهایی از تاریخ را معرفی و روایت میکند. او در آنکه سخنان حکیمانهی خود را از زبان دیوانگان و ابلهان بیان کند،اشکالی نمیبیند. استعداد عطار برای انتقال معانی عمیقتر در قالب ظواهر بیرونی، شگرف و بیمثال است. شاید آثار او را نتوانبهعنوان منابعی بسیار دقیق جهت شناخت شخصیتهای تاریخی در نظر گرفت، اما با این حال، این آثار بهعنوان منابعی برای شناختکلیت تصوف، ارزش بسیاری دارند.
——————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
