زبان فارسی، نه تنها ابزاری برای ارتباط، که بستر اندیشه، فرهنگ، عرفان و تاریخ یک ملت است. اگر شعر فارسی را روح لطیفاحساسات ایرانی بدانیم، نثر فارسی بی‌تردید ستون عقلانی و خردمحور آن است. به همین منظور، یکم اردیبهشت در تقویم فرهنگیایران به نام روز نثر فارسی نام‌گذاری شده است؛ روزی برای بزرگداشت نثر فاخر، منثورنویسان برجسته و سهم بی‌بدیل نثر در پیشبرددانش، فرهنگ و تمدن ایرانی.
پیشینه نام گذاری این روز
نام‌گذاری این روز به‌پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با هدف پاس‌داشت نثر فاخر فارسی، مقابله با آسیب‌های زبان نوشتاریمعاصر و تجلیل از نویسندگانی صورت گرفته که با آثار منثور خود، نقش مهمی در تکوین هویت ملی و فرهنگی ایران ایفا کرده‌اند.
دلیل انتخاب یکم اردیبهشت، مصادف شدن آن با روز تولد ابوالفضل بیهقی، نویسنده‌ی شاهکار «تاریخ بیهقی» است؛ اثری که نه تنهااز لحاظ تاریخی ارزشمند است، بلکه یکی از قله‌های نثر کلاسیک فارسی به‌شمار می‌رود. از این رو، بزرگداشت این روز، بزرگداشتهمه‌ی منثورنویسان فرهیخته‌ای‌ست که طی سده‌ها، زبان فارسی را در مسیر بلوغ و بالندگی هدایت کرده‌اند.
اگرچه شعر فارسی همواره بیشترین توجه را در میان عامه‌ی مردم داشته، اما نثر فارسی از قرون اولیه‌ی اسلامی، بستر تفکر، فلسفه،تاریخ، عرفان و سیاست بوده است. نخستین متون فارسی پس از اسلام، غالباً نثر بودند؛ همچون ترجمه‌ی تفاسیر قرآن، متون دینی وکتب تاریخی.
نثر فارسی در دوره‌های مختلف، سبک‌های گوناگونی را تجربه کرده است:
- نثر ساده و گزارشی قرون اولیه (مثل ترجه‌های قدیم قرآن و تفسیرها)
- نثر فنی و مصنوع قرن ۵ و ۶ (مثل کلیله و دمنه یا گلستان سعدی)
- نثر فخیم و ادیبانه در تاریخ‌نگاری (تاریخ بیهقی)
- نثر عرفانی و فلسفی (نصوص خواجه عبدالله انصاری، سهروردی، ملاصدرا)
- نثر ساده‌گرای مشروطه و پس از آن (نثر هدایت، جمال‌زاده، علوی)
امروزه نیز نثر فارسی در قالب‌های متنوعی چون داستان، مقاله، پژوهش، و یادداشت روزنامه‌نگاری حضور پررنگ دارد.
نثر فارسی؛ زبان عقل، پژوهش و تجربه
یکی از ویژگی‌های نثر نسبت به شعر، بیان دقیق مفاهیم علمی، تاریخی و فلسفی است. در حالی که شعر با ابهام، استعاره و تخیل سرو کار دارد، نثر فارسی بیشتر با وضوح، منطق و روش‌مندی شناخته می‌شود. از این رو، بزرگ‌ترین آثار فکری و علمی ایران، مانند قانونابن‌سینا، جامع‌التواریخ رشیدالدین فضل‌الله، سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک یا کشاف زمخشری، همه به نثر نوشته شده‌اند.
ابوالفضل بیهقی؛ ستاره‌ی نثر فارسی
ابوالفضل بیهقی (۳۸۵–۴۷۰ هجری قمری) نویسنده‌ی کتاب سترگ تاریخ بیهقی است؛ کتابی که در عین تاریخی‌بودن، نثری سرشار اززیبایی ادبی، عمق روان‌شناسانه، و طنز ظریف دارد. بیهقی برخلاف تاریخ‌نگاران درباری، به‌دنبال حقیقت بود و همین صداقت، اثرش راتا امروز زنده نگه داشته است.
نثر او، نمونه‌ای است از فصاحت، ایجاز، صداقت روایی، و تنوع زبانی. وی با تکیه بر قدرت نثر خود، صحنه‌هایی را ترسیم می‌کند کهخواننده گویی آن‌ها را با چشم خود دیده است. از همین رو، نام‌گذاری روز نثر فارسی به افتخار این نویسنده‌ی بزرگ، انتخابی بسیاربایسته و شایسته است.
وضعیت نثر فارسی امروز و وظیفه ما در قبال آن
در دوران معاصر، نثر فارسی با چالش‌ها و فرصت‌هایی روبه‌روست:
از یک‌سو توسعه رسانه‌ها، وب، شبکه‌های اجتماعی باعث رشد نویسندگی عمومی شده است؛اما از سوی دیگر، ساده‌انگاری،شتاب‌زدگی، واژه‌سازی‌های نادرست، تقلید از زبان‌های بیگانه و ضعف آموزش زبان، باعث افت کیفیت نثر در میان عامه مردم شده است. با این‌حال، نویسندگان و پژوهشگران متعهدی همچنان تلاش می‌کنند تا نثر فارسی را در تراز علمی، ادبی و فرهنگی حفظ کنند.
۱. مطالعه‌ی آثار کلاسیک نثر فارسی مانند گلستان سعدی، تاریخ بیهقی، مرزبان‌نامه و سیاست‌نامه؛
۲. تقویت آموزش درست‌نویسی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها؛
۳. تولید محتوای مسئولانه در فضای مجازی با رعایت اصول نگارش فارسی؛
۴. ارج‌نهادن به نویسندگان معاصر و کلاسیک از طریق انتشار آثارشان و معرفی آن‌ها به نسل جوان
سخن پایانی
یکم اردیبهشت، صرفاً یادآور گذشته‌ای درخشان نیست؛ بلکه تلنگری است برای مراقبت از آینده‌ی نثر فارسی. زبان ما، خانه‌ی فکرماست، و نثر آن دیوارهای این خانه است. اگر نثر سست شود، زبان بی‌پناه می‌شود. بیایید نثر فارسی را نه فقط در نوشتن، بلکه دراندیشه، فرهنگ و کردارمان زنده نگاه داریم.
———————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
