در دل جنگل‌ها و شالیزارهای سرسبز گیلان، رسم قدیمی و شادی‌بخشی به نام «کترا» یا همان کلوخ‌اندازی تخم‌مرغی برگزارمی‌شد که امروز کمتر کسی حتی نام آن را شنیده است. این آیین سنتی و پرنشاط، بیشتر در ایام نوروز و آغاز بهار بین کودکان ونوجوانان در روستاهای گیلان رایج بود. در کترا، بازی‌کنان با تخم‌مرغ‌های آب‌پز شده، به شکلی رقابتی و شاد، با هم روبه‌رو می‌شدند تامشخص شود تخم‌مرغ چه کسی محکم‌تر و برنده است. اما فراتر از یک بازی ساده، کترا ریشه در باورهای کشاورزی، باروری، پاکی وخیر و شر دارد — مفاهیمی که در ذهن و قلب مردم روستا جای داشته‌اند. امروز، در میان انبوه زندگی مدرن، کترا به‌عنوان بخشی ازمیراث فرهنگی گیلان، در معرض فراموشی کامل قرار دارد، اما ارزش آن را دارد که دوباره به آن نگاهی عمیق بیندازیم.
فلسفه و ریشه‌های آیین کترا
آیین کترا فقط یک بازی کودکانه با تخم‌مرغ نیست. در واقع، تخم‌مرغ در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ‌های بومی گیلان، نمادزندگی، تولد دوباره و پاکی است. در آغاز سال نو، که طبیعت از خواب زمستانی بیدار می‌شود، این بازی نمادی از بیداری، رشد، رقابتو سرزندگی است. تخم‌مرغ‌هایی که در این آیین استفاده می‌شدند، معمولاً توسط مادران و مادربزرگ‌ها با دقت و احترام آب‌پز می‌شدند وگاهی با رنگ‌های طبیعی (مانند پوست پیاز یا گیاهان محلی) رنگ‌آمیزی هم می‌شدند. کودکان با اشتیاق خاصی منتظر بودند تاتخم‌مرغ‌های خود را با هم برخورد دهند، و آن‌که تخم‌مرغش نشکند، «پیروز» و خوش‌اقبال سال جدید شناخته می‌شد. این بازی ساده،پیامی نمادین داشت: آن‌که درونش محکم‌تر باشد، در برابر سختی‌ها سالم می‌ماند.
روش انجام بازی کترا؛ رقابتی ساده اما پرهیجان
برای اجرای آیین کترا، هر کودک یا نوجوان باید یک یا چند تخم‌مرغ آب‌پز شده آماده می‌کرد. شرکت‌کنندگان روبه‌روی هم می‌ایستادند ونوک تخم‌مرغ‌هایشان را به هم می‌زدند. کسی که تخم‌مرغش سالم می‌ماند، برنده بود و اجازه داشت تخم‌مرغ شکسته‌شده‌ی طرف مقابل رابردارد. گاهی بازی به‌شکلی گروهی و پشت سر هم ادامه پیدا می‌کرد و در پایان، شخصی که بیشترین تخم‌مرغ شکسته‌نشده را داشت،قهرمان بازی محسوب می‌شد. در برخی روستاها، این مراسم با شعرخوانی، موسیقی یا حتی مسابقات دسته‌جمعی همراه می‌شد کهفضای نوروز را شیرین‌تر و پرجنب‌وجوش‌تر می‌کرد. این بازی نه‌تنها سرگرمی بود، بلکه بچه‌ها را با مفاهیمی چون رقابت سالم، برد وباخت، صبر و شجاعت آشنا می‌کرد.
ارتباط آیین کترا با باورهای محلی
در پسِ آیین کترا، باورهای جالبی نهفته بود. بسیاری از خانواده‌ها بر این باور بودند که تخم‌مرغی که در کترا سالم باقی می‌ماند، نشانه‌یخوش‌قدمی و برکت است. برخی آن را نگه می‌داشتند و به‌عنوان «تخم‌مرغ نیک» یا «تخم سال» برای چند روز در خانه نگاه می‌داشتند. در مواردی هم تخم‌مرغ سالم را به حیوانات اهلی می‌دادند تا سالی پر برکت و بی‌مرگ‌ومیر در پیش داشته باشند. جالب است بدانیم کهتخم‌مرغ در بسیاری از فرهنگ‌ها، حتی در هفت‌سین ایرانی، حضور دارد و مفهوم زندگی تازه، تولد، و امید را نمایندگی می‌کند — مفهومی که در آیین کترا هم بازتاب یافته.
فراموشی تدریجی کترا؛ دلایل و پیامدها
متأسفانه با گسترش شهرنشینی، کوچ روستاییان به شهرها، و گرایش نسل جدید به سرگرمی‌های دیجیتال، بسیاری از آیین‌های سنتی ومردمی از جمله کترا، به تدریج از زندگی حذف شدند. دیگر کمتر خانواده‌ای تخم‌مرغ‌ها را برای بازی آماده می‌کند و دیگر کمتر کودکیمنتظر نوروز است تا در حیاط خانه یا کنار جوی آب، تخم‌مرغش را به دیگری بکوبد. این فراموشی فقط از دست‌دادن یک سرگرمی سادهنیست؛ بلکه به‌معنای از بین رفتن بخشی از فرهنگ، هویت و حافظه‌ی جمعی ماست. آیین کترا نمونه‌ای از همان آیین‌هایی‌ست که سادهاما ریشه‌دار بودند و پیوندی عمیق بین کودک، طبیعت، خانواده و آیین برقرار می‌کردند.
چرا باید آیین کترا را دوباره زنده کرد؟
زنده‌کردن آیین‌هایی مانند کترا، نه‌تنها یک کار فرهنگی و نوستالژیک است، بلکه فرصتی برای پیوند دادن نسل جدید با گذشته، طبیعت وارزش‌های خانوادگی است. برگزاری جشنواره‌های بومی، آموزش این آیین‌ها در مدارس روستایی، تولید محتواهای خلاقانه و حتی معرفیآن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند کمک کند تا کترا و آیین‌های مشابه دوباره در دل مردم زنده شوند. این آیین‌ها می‌توانند نقشدرمانی، آموزشی و فرهنگی داشته باشند و جایگزین‌های سالم‌تری برای سرگرمی‌های امروزی ارائه دهند.
—————————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
یزد، سرزمین بادگیرها و باورها | نگاهی به فرهنگ و آداب و رسوم مردم یزد
