آشنایی با عمر خیام و دستاورد های آن
حکیم عمر خیام فیلسوف، ریاضیدان، ستاره شناس و شاعر رباعی سرای ایرانی بود که بیشتر به دلیل رباعیاتش شهرت یافت.
در تقویم ملی ایران روز ۲۸ اردیبهشت به مناسبت تولد خیام، روز خیام نام‌گذاری شد.
بیوگرافی عمر خیام
غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. تولد وی در روایاتی روز ۲۸ اردیبهشت سال ۴۳۹ هجری اعلام شده است.
خیام زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند. او در زادگاه خود علوم رایج آن دوران مانند فلسفه و ریاضیات را آموخت. عده ای از مورخان او را شاگرد ابن سینا می دانند.
اما از نظر زمانی تناقض های زیادی در این ادعا وجود دارد او از شاگردان امام موفق نیشابوری بود. خیام پس از تحصیل علوم فلسفه، ستاره شناسی و حدیث و تفسیر در سال ۴۴۹ هجری به سمرقند نقل مکان کرد و اولین کتاب جبر خود درباره معادله‌های درجه سوم را زیر نظر قاضی القضات سمرقند تالیف نمود.
دستاورد های عمر خیام در زمینه های مختلف
ریاضیات
حکیم عمر خیام به نظر ریاضی‌دانان غربی نقش بسزایی در تاریخ ریاضی سده‌های ۱۱ و ۱۲ میلادی داشته‌است. نمونه‌هایی از اقدامات موثر خیام در ریاضیات به صورت زیر است:
تحقیق منظم علمی در معادلات درجات اول و دوم و سوم و حل تمام صور معادلات درجه سوم
حل (در اغلب موارد ناقص) هندسی معادلات درجه سوم (ابداع نظریهٔ هندسی معادلات درجهٔ سوم با بکار بردن مقاطع مخروطی)
نخستین کسی بود که نشان داد معادلهٔ درجهٔ سوم ممکن است دارای بیش از یک پاسخ باشد یا این که اصلاً جوابی نداشته باشند.
اثبات اصل موضوعهٔ پنجم اقلیدس دربارهٔ قضیهٔ خطوط متوازی که شالودهٔ هندسهٔ اقلیدسی است
تعیین ضرایب بسط دو جمله‌ای (نیوتن) که البته تا سدهٔ قبل نامکشوف مانده بود. به احترام سبقت وی بر اسحاق نیوتن در این زمینه، در بسیاری از کتب دانشگاهی و مرجع، این دو جمله‌ای‌ها «دو جمله‌ای خیام-نیوتن» نامیده می‌شوند.
موفقیت در نوشتن ضرایب بسط چندجمله‌ای به صورت منظم مثلث خیام-پاسکال.
ستاره‌شناسی
خیام منجم بود و تقویم امروز ایرانی، حاصل محاسباتی است که او و عده ای از دانشمندانی دیگر، در زمان جلال الدین ملک شاه سلجوقی انجام دادند و به نام وی تقویم جلالی خوانده می شود.
خیام بدین منظور مدار گردش کرهٔ زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه نمود. وی درباره ی چگونگی محاسبات نجومی خود رساله ای هم نوشته است. خیام در مقام یک ستاره‌شناس پژوهش‌ها و نوشته‌های مهمی دارد.
ادبیات
ادبیات و شاعری هیچگاه بخش اعظم زندگی خیام نبود و او به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر زندگی را سپری کرد. از رباعیات او تنها دوستان نزدیکش خبر داشتند و تمامی ترانه‌هایش را به دلیل شرایط فکری مردم آن زمان پنهان کرده بود.
پس از مرگ خیام رباعیاتش گردآوری شده و توسط دوستانش منتشر شد. بسیاری از همدورهایهای خیام نظیر نظامی عروضی یا ابوالحسن بیهقی از شاعری خیام خبر نداشته‌اند.
ویژگیهای شعر خیام
شعرهای خیام همگی در قالب رباعی هستند. او شاعری ست که توانسته با لحنی ساده و با پرهیز از هنرنمایی های فضل فروشانه از عمیق‌ترین مسائل فلسفی سخن به میان آورد. اشعار او حاصل اندیشه در جهان آفریش است و این تفکر عمیق پشت اشعارش باعث شده رباعیاتش وزنی سنگین در فلسفه داشته باشند و متفکران زیادی او را فردی وجودگرا یا اگزیستانسیال خواندند.
آرامگاه عمر خیام
مجموعه خیام که از آرامگاه حکیم عمر خیام، موزه، مهمان‌خانه و باغی بسیار زیبا و دیدنی تشکیل شده است یکی از جاهای دیدنی نیشابور می‌باشد. این مکان دل‌نشین و معنوی هرساله گردشگران و خیام‌دوستان زیادی را به شهر تاریخی نیشابور می‌کشاند.
آرامگاه خیام تا سال ۱۳۳۵ شمسی خرابه‌ای بیش نبود تا اینکه هیئتی که برای افتتاح آرامگاه فردوسی به مشهد می‌رفت بر سر راه از آرامگاه خیام نیز دیدن کرد و پیشنهاد ساخت آرامگاهی درخور شان این دانشمند و شاعر بزرگ مطرح شد.
سر انجام در سال ۱۳۴۱ با همکاری مهندس هوشنگ سیحون که در آن زمان ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی بود به همراهی حسین جودت، ساخت آرامگاه خیام به پایان رسید.
نحوه مرگ خیام
امام محمد بغدادی ـ داماد خیام ـ مرگ وی را چنین حکایت می‌کند، «مطالعه الهی از کتاب الشفا می‌کرد، چون به فصل واحد و کثیر رسید، خلال دندان طلایی را که با آن دندان پاک می‌کرد، در میان اوراق موضع مطالعه نهاد و گفت مرا که جماعت را بخوان تا وصیت کنم.
چون اصحاب جمع شدند و به شرایط وصیت قیام نمودند، به نماز مشغول شد و از غیر اعراض کرد تا نماز [خفتن بگذارد و روی بر] خاک نهاد و گفت: خدایا به درستی که من به اندازه توانم تو را شناختم، پس مرا بیامرز، که معرفت من به تو تنها وسیله آمرزش من است به سوی تو. و جان تسلیم کرد.
———————————————————-
