در قلب شهر شلوغ و پرهیاهوی میلان، دو برج سبز و نفسگیر قد برافراشتهاند که بهدرستی نماد پیوند دوباره انسان با طبیعت در دل شهرهای مدرن محسوب میشوند. این سازهها که با نام Bosco Verticale یا همان جنگل عمودی شناخته میشوند، نهتنها از زیباترین پروژههای معماری قرن بیستویکم به شمار میآیند، بلکه تحولی بزرگ در نگرش به شهرسازی پایدار و زیستمحیطی ایجاد کردهاند. جنگل عمودی میلان نمونهای الهامبخش از ترکیب هوشمندانه طراحی شهری، فناوری سبز و معماری هنرمندانه است.
تاریخچه و معرفی کلی پروژه
ایده ساخت جنگل عمودی در سال ۲۰۰۷ توسط معمار مشهور ایتالیایی استفانو بوئری (Stefano Boeri) مطرح شد. هدف او ایجاد ساختمانی بود که بتواند همانند یک جنگل طبیعی، به تصفیه هوا، کنترل دما و بهبود کیفیت زندگی در محیط شهری کمک کند. پس از چند سال برنامهریزی و طراحی، ساخت این برجها در سال ۲۰۰۹ آغاز و در سال ۲۰۱۴ به پایان رسید.
جنگل عمودی شامل دو برج مسکونی در منطقه پورتا نوا (Porta Nuova) در شهر میلان است. برج اول ۸۰ متر و برج دوم ۱۱۲ متر ارتفاع دارند. این دو ساختمان در مجموع بیش از ۹۰۰ درخت، ۵۰۰۰ درختچه و حدود ۱۱ هزار گیاه را در خود جای دادهاند که همگی در تراسها و بالکنهای ساختمان کاشته شدهاند. نتیجه این طراحی، ایجاد نوعی جنگل زنده در ارتفاع است که هم منظرهای خیرهکننده به شهر میبخشد و هم نقش واقعی در بهبود اکوسیستم شهری دارد.
هدف از ساخت جنگل عمودی
بوئری و تیم او هدفی فراتر از زیبایی بصری داشتند. آنها میخواستند نشان دهند که شهرهای آینده میتوانند در عین مدرن بودن، با محیطزیست سازگار و حتی بخشی از آن باشند. جنگل عمودی به گونهای طراحی شد که بتواند:
- آلودگی هوا را کاهش دهد؛
- دمای اطراف را تعدیل کند؛
- انرژی موردنیاز ساختمان را کاهش دهد؛
- و اکوسیستمی برای پرندگان و حشرات مفید فراهم کند.
در واقع، هر یک از درختان و گیاهان این ساختمان نقشی مهم در عملکرد زیستمحیطی آن دارند. بوئری در مصاحبهای گفته بود:
> «جنگل عمودی نه فقط ساختمانی سبز، بلکه موجودی زنده است که با شهر تنفس میکند.»
طراحی و معماری ساختمان
جنگل عمودی حاصل همکاری گروهی از معماران، مهندسان سازه، متخصصان گیاهشناسی و طراحان منظر بود. نمای هر برج از بالکنهایی تشکیل شده که بهصورت نامنظم در ارتفاعهای مختلف بیرون زدهاند. همین طراحی باعث میشود نور آفتاب به شکل طبیعی بین گیاهان پخش شود و هر گیاه میزان نور و سایهی موردنیاز خود را دریافت کند.
برای انتخاب گیاهان، بیش از ۱۰۰ گونه مختلف بررسی شد. در نهایت، ترکیبی از درختان برگریز و همیشهسبز انتخاب شدند تا ساختمان در هر فصل چهرهای متفاوت داشته باشد. در تابستان، برگها سایه ایجاد میکنند و در زمستان، با ریزش برگها نور خورشید به داخل خانهها میتابد. این انتخاب هوشمندانه موجب کاهش نیاز به سیستمهای سرمایشی و گرمایشی میشود.
همچنین، سیستم آبیاری این برجها بهصورت خودکار و هوشمند طراحی شده است. آب موردنیاز گیاهان از فاضلاب تصفیهشدهی ساختمان تأمین میشود تا هیچ آبی هدر نرود.
چالشها و نوآوریهای فنی
ساخت جنگل عمودی تنها به کاشت چند درخت در بالکن خلاصه نمیشد. مهندسان با چالشهای پیچیدهای روبهرو بودند. وزن خاک، رشد ریشهها، رطوبت، وزش باد و تغییرات آبوهوایی از مهمترین مسائلی بودند که باید حل میشدند. برای مثال، در ارتفاع ۱۰۰ متری وزش باد میتواند بسیار شدید باشد، بنابراین سازندگان از سیستمهای مهار ریشه و تکیهگاههای فلزی خاصی استفاده کردند تا از سقوط یا آسیب درختان جلوگیری شود.
علاوه بر آن، برای هر درخت یک سیستم لولهکشی و آبیاری مجزا طراحی شد که با حسگرهای رطوبتی کنترل میشود. این فناوری تضمین میکند که گیاهان در تمام فصول بهدرستی رشد کنند. نگهداری این باغ عمودی نیز به تیمی از متخصصان باغبانی سپرده شده که چند بار در سال بهصورت منظم گیاهان را بررسی و هرس میکنند.
تأثیر زیستمحیطی و اکولوژیکی
یکی از مهمترین دستاوردهای جنگل عمودی، نقش آن در بهبود کیفیت هوا در شهر میلان است. بر اساس برآوردها، گیاهان این دو برج سالانه حدود ۳۰ تُن دیاکسید کربن را جذب و مقدار قابل توجهی اکسیژن تازه تولید میکنند. همچنین، برگها و خاکها بخشی از ذرات معلق هوا (PM10) را فیلتر میکنند که این امر تأثیر مستقیمی بر سلامت ساکنان و شهروندان اطراف دارد.
در تابستان، وجود این پوشش گیاهی موجب کاهش دمای اطراف تا چند درجه میشود و مصرف انرژی برای تهویه مطبوع را تا حدود ۲۰ درصد کاهش میدهد. در زمستان نیز، ساختمان بهصورت طبیعی عایق گرماست. بهاینترتیب، جنگل عمودی نهتنها یک اثر هنری، بلکه یک سیستم زیستمحیطی فعال است.
تأثیر فرهنگی و جهانی پروژه
جنگل عمودی به سرعت توجه جهانیان را به خود جلب کرد. این پروژه در سال ۲۰۱۴ جایزه معتبر International Highrise Award را از آن خود کرد و بهعنوان بهترین آسمانخراش جهان شناخته شد. سپس در سالهای بعد، الهامبخش بسیاری از پروژههای مشابه در سراسر جهان شد؛ از جمله در شهرهایی چون نانجینگ (چین)، پاریس (فرانسه)، دوبی (امارات) و تورنتو (کانادا).
جالب است بدانیم که خود استفانو بوئری در حال اجرای نسخههای جدیدی از جنگل عمودی در کشورهای مختلف است تا این ایده را بهعنوان الگویی پایدار برای آیندهی شهرسازی جهانی گسترش دهد. او معتقد است:
> «اگر هر شهر چند ساختمان مانند جنگل عمودی داشته باشد، میتوانیم با تغییرات اقلیمی بهصورت واقعی مقابله کنیم.»
زندگی در جنگل عمودی
واحدهای مسکونی جنگل عمودی از لوکسترین آپارتمانهای میلان محسوب میشوند. قیمت هر مترمربع در این ساختمانها از میانگین قیمت مسکن در شهر بسیار بالاتر است. با این حال، ساکنان آنها از مزایای بینظیری بهرهمندند: هوایی پاکتر، محیطی آرامتر و منظرهای طبیعی در دل شهر. بسیاری از ساکنان میگویند حضور گیاهان باعث کاهش استرس و افزایش حس آرامش در زندگی روزمرهشان شده است.
همچنین، این ساختمان به نمادی فرهنگی برای مردم میلان تبدیل شده است؛ نمادی از شهری که میخواهد با حفظ ریشههای طبیعی خود، آیندهای مدرن و پایدار بسازد.
نقد و چالشها
با وجود تمام ستایشها، برخی منتقدان بر این باورند که پروژههایی مانند جنگل عمودی هنوز در دسترس عموم مردم نیستند و بیشتر جنبهای نمادین دارند تا کاربردی. هزینه ساخت و نگهداری بالا، محدود بودن واحدها و لوکس بودن فضاها باعث شده تنها قشر خاصی توان زندگی در آن را داشته باشند.
با این حال، معماران مدافع پروژه میگویند هدف اصلی آن ایجاد الگویی الهامبخش برای توسعهی آینده است، نه لزوماً تکرار عینی در همه جا. امروزه شهرهای مختلف در حال بررسی نسخههای کمهزینهتر این طرح هستند تا ایدهی ساختمان سبز برای همه اقشار جامعه قابل دسترس شود.
جمعبندی و نتیجهگیری
جنگل عمودی در میلان را میتوان یکی از شاخصترین نمونههای معماری سبز و پایدار در جهان دانست. این پروژه نهتنها ظاهر شهری را دگرگون کرده، بلکه ذهنیت جهانی دربارهی رابطهی انسان و طبیعت را تغییر داده است. جنگل عمودی نشان میدهد که آسمانخراشها میتوانند نه نماد آلودگی، بلکه نماد پاکی، حیات و پایداری باشند.
در زمانی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با بحران آلودگی و گرمایش شهری روبهرو هستند، چنین طرحهایی امیدبخش آیندهای روشنترند؛ آیندهای که در آن ساختمانها بهجای تخریب طبیعت، بخشی از آن باشند. جنگل عمودی میلان اثباتی است بر اینکه معماری میتواند هنری باشد در خدمت زمین، نه در برابر آن.
