فرهنگ، آینه‌ای است که روح یک ملت را بازتاب می‌دهد و آداب و رسوم، از مهم‌ترین جلوه‌های آن هستند. در گستره‌ی وسیع و رنگارنگ فرهنگ ایران‌زمین، شهر اصفهان جایگاهی ویژه و متمایز دارد؛ شهری که نه‌تنها به واسطه‌ی معماری شکوهمند و هنرهای بی‌بدیلش شهرت یافته، بلکه مردمانی دارد با فرهنگی غنی، ریشه‌دار و پر رمز و راز. آداب و رسوم مردم اصفهان، از شیوه‌های مهمانی و گفتگو گرفته تا آیین‌های مذهبی، جشن‌ها، پوشش و حتی گویش محلی، بازتابی از تاریخی پربار و هویتی عمیق است.
پوشش و لباس این مردمان اصفهان
نمی‌توان از فرهنگ اصفهان حرف زد و چیزی از پوشش و لباس این مردمان نگفت چرا که لباس یکی از عناصر مهم فرهنگ هر خطه‌ای به حساب می‌رود. خوب است بدانید لباس‌های اصیلی در استان اصفهان یافت شده.
برخی از این لباس‌ها شامل لباس اصیل اصفهانی، لباس بختیاری اصفهانی، لباس شهرهای ابیانه، بلداجی، ورزنه، جرقویه و گز می‌شود. در حدود ۳۰۰ سال قبل لباس اصیل مردم اصفهان لباس نخی سفید یا شیری رنگی بوده که به صورت دستباف بوده.
در سال‌های اخیر با توجه به رواج فرهنگ شهرنشینی، پوشش‌های محلی و سنتی طرفداران خود را در این شهر از دست داده اما همچنان در نقاطی از اصفهان، به خصوص در روستاهای آن، مردم از لباس‌ها و پوشش‌های اصیل و سنتی که نمایانگر فرهنگ اصفهان است، استفاده می‌کنند.
لباس اصیل مردان اصفهانی در گذشته شامل یک کلاه نمدی، یک پیراهن سفید با یقه ساده و دکمه دوبل با آستین‌های گشاد، یک جلیقه کوتاه مشکی و یک شلوار مشکی گشاد بوده.
لباس اصیل زنان اصفهانی در گذشته شامل یک چارقد شیری رنگ گل‌دوزی شده که با سنجاق آن را دور سر خود می‌بستند، یک پیراهن شیری رنگ گل‌دوزی شده، یک شلوار نخی که رنگ آن برای زنان جوان سفید و برای زنان مسن‌تر مشکی بود و دامن مخمل قرمز کوتاه که به وسیله دکمه بسته می‌شد بوده است.
زبان و گویش اصفهانی‌ها چگونه است؟
زبان و گویش اصفهانی‌ها هم بخش مهمی از فرهنگ اصفهان است. اصفهانی‌ها همان‌گونه که می‌دانیم به زبان فارسی و با لهجه اصفهانی صحبت می‌کنند. در برخی از شهرستان‌های استان اصفهان هم مردم با گویش مخصوص به خود صحبت می‌کنند. گویش‌هایی همچون ابیانه‌ای، خوانساری و لری.
یکی از نکاتی در لهجه اصفهانی باعث تمایز این لهجه با سایر لهجه‌ها می‌شود، اضافه شدن حرف «س» در انتهای بسیاری از کلمات است که یک تفاوت آوایی خاصی ایجاد می‌کند. ادبیات بومی اصفهان از دوران صوفی در قهوه‌‌خانه‌های آن زمان رواج پیدا کرد. این قهوه‌خانه‌ها در آغاز در اصفهان و قزوین دایر بودند.
فرهنگ اصفهان در دل داستان‌ها
فرهنگ اصفهان را می‌توان در دل داستان‌ها و قصه‌های آن زمان به خوبی مشاهده کرد. ویژگی‌هایی همچون رندی، بذله گویی، حاضر جوابی، خشکی و شاخصه‌های تعلیمی و مذهبی با توجه به عقاید و دیدگاه‌های مردمانش به وضوح در ادبیات بومی اصفهان به چشم می‌خورد.
خوب است بدانید قصه‌های بختیاری هم با قصه‌های اصفهانی آمیخته شده‌اند. منابع بسیار زیادی برای آشنایی با ادبیات اصفهان وجود دارد. یکی از بهترین منابع موجود، کتاب‌های «هزار و یک سخن» و «داستان‌های امثال» اثر امیر قلی امینی مدیر روزنامه اصفهان است که در سال ۱۲۹۹ شمسی در برلین چاپ شده.
مطالب این کتاب‌ها که به دست امیر قلی امینی گردآوری شده، برگرفته از حافظه و گفته‌های مردمان عامه، کشاورزان، باغ‌داران، نوکران و درشکه‌چی‌ها هستند.
هنر و فرهنگ در اصفهان
هنر و فرهنگ اصفهان از هم جدا نیستند. عده زیادی معتقدند که اصفهان را می‌توان مهد هنر ایران دانست. این شهر از هنر صنایع دستی، میناکاری، سفالگری، قالی بافی، قلمکاری، قلم‌زنی تا هنر شعر و موسیقی و ادبیات از پیشگامان به حساب می‌رود. استان اصفهان را همچنین می‌توان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های صنایع دستی در ایران دانست.
در زمان ایران باستان به خصوص در دوران سه سلسله هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان هنر و موسیقی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده. از همان دوران، استان اصفهان پیشگام هنر ایران بوده و پیشرفت‌های زیادی داشته.
بعد از این دوران هنر و تا قبل از سلسله صفویه در ایران موسیقی کمی نزول کرد، اما مجدداً با پایتخت شدن اصفهان، بار دیگر هنر و موسیقی جایگاه ویژه خود را در فرهنگ مردم اصفهان پیدا کرد و بخش جدایی ناپذیر زندگی مردم شد.
اصفهان یکی از برترین و مهم‌ترین مکتب‌های موسیقی در ایران به شمار می‌رود. جایگاه ویژه موسیقی در این استان به قدری است که در رژه‌های نظامی موسیقی‌دانان در صف‌های اول رژه حضور داشتند.
در کنار موسیقی، آواز هم از محبوبیت بسیار زیادی در فرهنگ اصفهان برخوردار است. بسیاری از تاریخ‌دانان بر این عقیده‌اند که از دوران صفویه تا به حال، موسیقی بر جنبه‌های معماری اصفهان هم تأثیر گذاشته. از آنجا که لقب موسیقی معماری منجمد است می‌توان به این گفته استناد کرد.
علاوه بر این آواز اصفهان یا بیات اصفهان (ابیات اصفهان) که یکی از پنج آواز موسیقی سنتی ایرانی است هم جایگاه ویژه موسیقی و آواز در اصفهان را تأیید می‌کند. آواز اصفهان جزئی از دستگاه همایون است، اما بنا بر اعتقاد برخی دیگر این آواز بخشی از دستگاه شور است. بعضی هم معتقدند بیات اصفهان بیشتر به گام مینور شباهت دارد.
هنر های دستی اصفهان
ظروف و وسایل خاتم‌کاری از معروف‌ترین هنرهای دستی اصفهان هستند که حاصل ساعت‌ها دقت و زحمت هنرمندان است. باید بدانید که در خاتم‌کاری شکل‌های هندسی منظم و مثلث‌هایی که از چوب و فلز و استخوان ساخته شده‌اند، خودنمایی می‌کنند.
ظروف خاتم در انواع مختلف جاجواهری، جاقلمی، جادستمالی، شکلات‌خوری، گلدان و اقلام دیگر طراحی می‌شوند و تداعی‌گر اصالت و قدمت فرهنگ اصفهان هستند.
مرغوب‌ترین ظروف مسی ایران را تنها می‌توانید در بازارهای مسگری اصفهان پیدا کنید. اگر دوست دارید بافرهنگ اصفهان و فضا و اتمسفر این شهر بیشتر آشنا شوید کافی است برای خرید سوغات اصفهان گشت‌وگذاری کوتاه در بازار مسگری آن داشته باشید. در این بازار انواع و اقسام ظروف مسی با بالاترین کیفیت به مشتریان عرضه می‌شود.
منبت کاری به معنای حکاکی و کنده کاری بر روی چوب یک هنر قدیمی و اصیل که در عین حال بسیار ظریف و سخت است. این کار به دقت و حوصله زیادی احتیاج دارد و هنرمندان با ظرافت و خلاقیت طرح‌های زیبایی بر روی چوب‌های گردو، شمشاد و گلابی طراحی می‌کنند.
طرح منبت کاری معمولاً به صورت برجسته روی چوب قرار می‌گیرد. این هنر زیبا از دیرباز در ایران وجود داشته و حتی در زمان هخامنشیان هنرمندان بر روی دسته شمشیرها، نیزه و سپر جنگجویان حکاکی می‌کردند. این هنر در دوران حکومت صفویان و پادشاهان گذشته، برای کنده‌کاری روی درب و پنجره منازل نیز استفاده می‌شده.
همان‌طور که شاید تا به اینجا فهمیده باشید چوب و فلز دو عنصر کلیدی در صنایع‌دستی و فرهنگ اصفهان هستند و می‌توانید ردپای آن‌ها را همه جا در این شهر ببینید. معرق‌کاری هنری است که در آن تکه‌های ریز چوب روی فلز، پارچه، کاشی و موارد دیگر چسبانده می‌شوند.
معروف ترین غذاهای اصفهانی
از جمله معروف‌ترین و لذیذترین غذاهای اصفهان بریانی و یا همان بریونی است. غذایی که بهترین و خوشمزه‌ترین آن را باید در اصفهان بچشید. این غذا ظاهری شبیه به همبرگر دارد و از مخلوط گوشت گردن گوسفند، جگر سفید گوسفند، ادویه اصفهانی، پیاز، نمک و فلفل و زرد چوبه تهیه می‌شود.
می‌توان گفت هر کدبانوی ایرانی تجربه پختن این غذای سنتی اصفهان یعنی حلیم بادمجان را دارد. این غذا بسیار خوش‌طعم است و با ترکیب برنج، گوشت، بادمجان، پیاز و نعنا داغ، کشک، نمک و فلفل پخته می‌شود. اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید این غذا ریشه در فرهنگ اصفهان دارد و غذای سنتی این شهر است.
از جمله سنتی‌ترین غذاهای اصفهان که به سرعت آماده می‌شود کاله جوش (کله جوش) است. این غذا تقریباً در تمام شهرها پخته می‌شود اما جالب است بدانید که اصالت و ریشه آن به ایلات قشقایی و منطقه اصفهان برمی‌گردد. با توجه به سادگی پخت این غذا می‌توان آن را از جمله غذاهای حاضری در نظر گرفت.
مواد اولیه این مورد از غذاهای اصفهان از کشک، نعنا خشک، پیاز، گردو، روغن، نمک و فلفل تشکیل شده است.
شاید شما هم تا به حال اسم این دسر اصفهانی را شنیده باشید و با شنیدن نام آن توقع دیدن چیزی شبیه به قورمه سبزی را داشته باشید که با برنج سرو می‌شود. اما این غذای مشهور کاملاً با چنین تصوری متفاوت است و بیشتر به عنوان دسر خورده می‌شود.
این غذا ظاهری حلیمی شکل و طعمی شیرین دارد و از ترکیب گوشت گردن بدون استخوان، ماست چکیده، نمک، شکر، زرده تخم مرغ، آب، گلاب، زردچوبه، زعفران و خلال پسته و بادام و زرشک تهیه می‌شود.
گوشفیل یکی از محبوب‌ترین و مشهورترین شیرینی‌های خوش‌طعم و محبوب ماه رمضان در فرهنگ اصفهان است که با زولبیا و بامیه به عنوان یکی از نمادهای این ماه مبارک شناخته می‌شود. از نکات جالب گوشفیل این مورد از غذاهای اصفهان، سرو آن به همراه دوغ غلیظ محلی است.
این ترکیب متفاوت سردی و گرمی، یک طعم جالب و غیرعادی ایجاد می‌کند که چشیدن آن تجربه‌ای جذاب برای هر مسافری خواهد بود. جالب است بدانید بسیاری از اصفهانی‌ها علاوه بر گوشفیل، شیرینی باقلوا را هم با دوغ امتحان می‌کنند و معتقد هستند که این دو مکمل خوبی برای یکدیگر به شمار می‌روند.
قیمه ریزه نخودچی، یخنی لوبیا، نخودآب، ماش و قمری و بسیاری موارد دیگر هم از غذاهای سنتی اصفهان به شمار می‌روند. از جمله خوشمزه‌ترین دسرهای این خطه هم می‌توان به گز، کاچی هفت دخترون، کوکو قندی و گداخته اشاره کرد.
سخن اخر
در این مقاله از ماه خاتون به معرفی شاخص‌ترین عناصر تشکیل دهنده فرهنگ اصفهان از جمله تاریخ، آداب و رسوم، هنر و زبان و ادبیات پرداختیم. شهری که در روزگاران گذشته پایتخت فرهنگی اقتصادی کشور بوده و رد پای بسیاری از وقایع مهم تاریخی، فرهنگی هنری همچنان در آن به جا مانده و به همین خاطر به خوبی عنوان نصف جهان را از آن خود کرده است.
از جمله این آداب و رسوم می‌توان به چله بزرگ و چله کوچک، آتش افروزی و جل جلانی، مراسم ازدواج در اصفهان و مراسم‌های مخصوص نوروز در اصفهان اشاره کرد.
مردم اصفهان به خسیس بودن معروف هستند اما این موضوع بیشتر به لطیفه‌هایی مربوط است که برای خندیدن ساخته شده. اصفهانی‌ها در واقع بسیار حسابگر، دقیق و پایبند به اصول هستند. همچنین سخت کوشی، منطقی و منظم بودن، دور اندیشی، پشتکار و خلاقیت از خصوصیات بارز مردم اصفهان است.
اصفهان مهد هنرهای مختلف از جمله موسیقی، نگارگری، معماری، خاتم‌کاری، قلم‌زنی، مسگری، منبت و معرق‌کاری، میناکاری و بسیاری هنرهای دیگر است.
از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به سی و سه پل، میدان نقش جهان، پل خواجو، عمارت عالی قاپو و کاخ چهلستون اشاره کرد.
از جمله مشهورترین غذاهای اصفهان می‌توان به بریانی، خورش ماست، حلیم بادمجان، کاله جوش، قیمه ریزه نخودچی، یخنی لوبیا، نخودآب، ماش و قمری و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
