در ايران باستان ايزد بانوان يا همان الهه ها نقش مهمي را در باورها و ساختار فرهنگي جوامع ايفا می كردند.ايزدبانوان تجسم نيروهاي طبيعي، عناصر زندگی روزمره و مفاهيم مهم اخلاقي بودند .شايان ذكر است كه در اساطير ايران باستان و باور آن مردمان الهه ها اكثرا زن و مونث بوده اند، بر خلاف ساير اديان كه خدايان مذكر و غالبا مرد هستند.
ايزدبانوان هر يك وظيفه اي خاص در نظام كيهاني و معنوي بر عهده داشتند و بسيار مورد احترام بودند. در ميان ايزد بانوان «آناهيتا» از جايگاه برجسته و ويژه اي برخوردار است.
در اوستا از اين ايزد بانو با نام «اردوي سور آناهيتا » «ardvi sura anahit» ياد شده است. آناهيتا در لغت به معناي پاك و بي آلايش است و نمادي از پاكي، زايش، زندگي و نيروي بارور كننده طبيعت است.در فرهنگ ايران باستان آناهيتا به عنوان ايزد بانوي آب هاي روان ،باران، باروري،شفا و جنگ شناخته مي شده و در دور هاي هخامنشي، اشكاني و ساساني مورد ستايش بوده است.
در كتاب اوستا در آبان يشت ايزد بانو آناهيتا را چنين توصيف مي كند: «آناهيتا بسيار زيبا ،با قامتي بلند و كشيده، بازوان سپید، با تاجي زرين، كمربندي زرين بسته بر ميان و جنگاور، سوار بر ارابه اي است كه توسط چهار اسب كشيده مي شود. اين چهار اسب نمادهايي از باد، باران، ابر و مه مي باشند.»
طبق نوشته هاي اوستا آناهيتا از زايش و باروري موجودات زنده و همچنين پیروزي جنگاوران در ميدان نبرد پشتيباني مي كند. رد پاي اين ايزد بانو نه تنها در اوستا بلكه در كتيبه هاي به جا مانده از دوران شاهان هخامنشي و آثار باستاني دوران ساساني نيز ديده مي شود.
نخستين شواهد رسمي پرستش آناهيتا در سنگ
نوشته هاي اردشير دوم هخامنشي مي توان يافت كه آناهيتا را در كنار اهورا مزدا و ميترا «مهر» ياد كرده است. در دوره ي اشكانيان و ساسانيان آيين پرستش آناهيتا گسترش يافت و شاپور دوم و ديگر شاهان ساساني ، معابدي بزرگ و باشكوه براي او بنيان نهادند.مهم ترين و بزرگترين آنها معبد آناهيتا در كنگاور است.
آناهیتا یکی از کهن‌ترین و پایدارترین چهره‌های زنانه در اسطوره‌شناسی و فرهنگ آیینی ایران است. از رودخانه‌ها و باران گرفته تا میدان نبرد و زایش انسانی، گستره نفوذ او در باورهای مردم ایران‌زمین، گواهی بر جایگاه والای طبیعت، زن و مقدسات زنانه در جهان‌بینی ایرانیان باستان است. بازمانده‌های معماری، متون دینی و حتی آیین‌هایی مانند جشن آبانگان، بازتابی از استمرار فرهنگی آناهیتا در حافظه تاریخی ایران‌اند.
گردآوری: ندا حاج رسولی
منابع
١» شهرام جلیلیان، آناهیتا؛ ایزدبانوی آب‌ها
پژوهشی معاصر با تمرکز بر نقش اسطوره‌ای و تاریخی آناهیتا در ایران باستان
٢» اوستا – ترجمه و تفسیر جلیل دوستخواه به‌ویژه آبان‌یشت (یشت پنجم)، منبع اصلی شناخت ویژگی‌های آناهیتا
اگر از خواندن این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
روی لینک زیر کلیک کنید.
